Tranen
's Nachts, als de hele familie slaapt, kom ik tot leven. Ik kan daar al uren tevoren naar
uitkijken; heerlijk even helemaal alleen. Die late uurtjes breng ik vaak door voor de televisie.
Zappend. Juist in de randen van de nacht kom je soms verrassende dingen tegen; films,
discussies, muziek, erotiek, documentaires.
Zo’n verrassing overkwam mij afgelopen week. Zappend kom ik terecht bij een documentaire
over Marina Abramovic, een Servische performance kunstenaar. Nooit van gehoord.
Ik blijf hangen door confronterende beelden; zij kerft een pentagram in de huid van haar
buik en bewerkt zichzelf met een zweep. Bloed loopt langs haar lichaam. Is dit kunst of
masochisme?
De documentaire geeft een overzicht van haar leven. Een bijzondere vrouw; krachtige
verschijning, met in een karakteristiek gezicht een paar boeiende ogen. Zij blijkt één van de
bekendste performance kunstenaars te zijn van de afgelopen 40 jaar. Heb ik klaarblijkelijk
toch niet goed opgelet. Dat overkomt mij vaker.
Het hart van de documentaire is haar performance ‘The artist is Present’, waarin ze drie
maanden lang, zes dagen per week op een stoel zit, in het atrium van het Museum of
Modern Art in New York. Tegenover haar nog een stoel, daartussen een tafel. Bezoekers
mogen één voor één tegenover haar zitten. In oogcontact, zonder woorden, zonder
aanraking. Een fascinerend schouwspel.
Om haar heen, in de andere ruimtes van het museum, spelen naakte mensen haar vroegere
performance nog een keer. Een retrospectief van haar oeuvre. Goed gedaan en ook nog
leuk om naar te kijken.
Naar mate de dagen verstrijken, ontstaat er een steeds langer wordende rij van mensen
die tegenover haar plaats willen nemen. In de rij wordt niet gesproken, hier en daar alleen
gefluisterd. Na een paar dagen laat ze de tafel weghalen. De stoel tegenover haar wordt
dichterbij gezet. Op niet meer dan een meter afstand. Ik kijk gefascineerd naar de close ups
van twee mensen in het midden van de ruimte, waarvan er één steeds wisselt. Ik zie emotie,
vertedering, warmte, verbetenheid, tranen. En, gaandeweg, uitputting in het gezicht van
Marina Abramovic.
De rij groeit. Ook buiten het museum staan mensen te wachten. Naar mate de performance
naar z’n einde gaat, slapen er mensen ’s nachts voor de deur om toch nog op die stoel te
kunnen zitten.
Mijn aanvankelijke scepsis maakt plaats voor fascinatie en herkenning; performance
kan soms haarscherp raken. Ik denk aan de performance van Wim Wiegmann tijdens de
Kunstroute van vorig jaar. Over zijn overleden moeder. Prachtig. En ook deze.
Het gaat, wat mij betreft, over het meest basale van kunst. Contact met de ziel van de ander,
waar creatie en levenskracht, bruist en borrelt om tot uitdrukking te kunnen komen. In al zijn
diversiteit aan verschijningsvormen. Kunst die raakt op een existentieel niveau.
Als ik na meer dan anderhalf uur naar bed ga, weet ik weer waarom kunst voor mij zo
belangrijk is. En steeds meer. Het is later geworden dan de bedoeling was. Met Marina
Abramovic in gedachte val ik in slaap, dromend dat ik tegenover haar zit en mijn tranen
ongeremd de vrije loop laat.
Arjen Baas
1 juli 2012
De documentaire Marina Abramovic 'The Artist is Present' duurt 1 uur en 45 minuten en is volledig op internet
terug te zien